صنعت بازی‌های رایانه‌ای با سرعت فزاینده‌ای رو به جلو حرکت می‌کند و یکی از دلایل جذابیت این صنعت همین پیشرفت مستمر و بهره‌گیری آن از جدیدترین تکنولوژی‌های روز است. اما به دلیل همین پیشرفت فزاینده، روزبه‌روز انجام چنین بازی‌هایی برای افراد دچار معلولیت سخت‌تر از گذشته می‌شود. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا با وجود پیشرفت‌های صورت گرفته در این صنعت، هنوز افراد معلول در صنعت بازی‌های رایانه‌ای جایگاه مناسبی ندارند؟ با توجه به معرفی دسته بازی ایکس‌باکس که برای افراد معلول ساخته شده، تصمیم گرفتیم نگاهی به این موضوع بیندازیم.

معلولیت و صنعت بازی‌سازی

در سال‌های اخیر، روزبه‌روز به توسعه و معرفی تکنولوژی‌های مربوط به معلولین افزوده می‌شود، تکنولوژی‌هایی که استفاده از این امکانات را برای افراد دچار معلولیت ساده‌تر می‌کنند. چنین تلاش‌هایی به حوزه‌ی بازی‌سازی هم راه یافته است. با توجه به مطالعات انجام‌شده، حدود ۲ درصد از جمعیت آمریکا به دلیل نوعی معلولیت قادر به انجام بازی نیستند و ۹ درصد دیگر به دلایل مختلف، نمی‌توانند تمام قابلیت‌های بازی را تجربه کنند. همچنین مشخص شده که بیش از 11 میلیون نفر معلول در ایران زندگی می‌کنند. بر اساس پژوهش‌هایی که یکی از مؤسسات مربوط به این موضوع انجام داده، از هر ۵ گیمر، یک نفر از معلولیت جسمی یا ذهنی رنج می‌برد. حتی مشخص شده که 92 درصد از معلولین به بازی کردن بسیار علاقه‌مند هستند و با توجه به سختی‌های این کار همچنان بازی‌های جدید را تجربه می‌کنند. در ادامه مشخص شده که افراد معلول به شکل متوسط در هفته نزدیک به 10 ساعت به انجام بازی‌های رایانه‌ای می‌پردازند که این عنوان‌ها شامل بازی‌های پلتفرم‌های مختلف از جمله کنسول‌ها، رایانه، موبایل و حتی بازی‌های تحت وب می‌شوند.

یکی دیگر از موارد حائز اهمیت مربوط به این موضوع، سخت‌تر شدن بازی‌ها در طی گذشت زمان است. روزی روزگاری بازی‌ها گرافیک‌های بسیار ساده‌ای داشتند و از طریق فشردن چند دکمه ساده می‌شد آن‌ها را انجام داد. اما حالا ریتم بازی‌ها سریع‌تر، گرافیک‌ها پیشرفته‌تر و انجام آن‌ها نیازمند واکنش‌های سریع از جانب گیمر است. به همین خاطر روزبه‌روز انجام بازی‌ها برای افراد دچار معلولیت سخت‌تر و در بیشتر موارد غیرممکن می‌شود.

برخی از سازمان‌های مرتبط با این موضوع، با توسعه‌ی سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مخصوص، به معمولان کمک می‌کنند که از پس انجام انواع و اقسام بازی‌ها بربیایند. بسیاری از معلولان نمی‌توانند به‌راحتی خانه‌ی خود را ترک کنند و انجام بازی‌ها به آن‌ها کمک می‌کنند که تا حدی ماجراجویی‌های شگفت‌انگیز را بدون نیاز به ترک خانه تجربه کنند. همچنین از طریق بازی‌های آنلاین چنین افرادی فارغ از معلولیت خود می‌توانند با دیگر گیمرها رقابت کنند.

مشکلات پیش رو

طیف گسترده‌ای از معلولیت‌های جسمی و ذهنی وجود دارد و به همین خاطر بازی‌سازها نمی‌توانند به‌راحتی بازی‌های خود را برای همه‌ی معلولان بازطراحی یا تنظیم کنند. در این زمینه می‌توان سخت‌افزارهای متنوعی را طراحی کرد و بازی‌سازها هم می‌توانند پشتیبانی از این سخت‌افزارها را در بازی‌های خود تعبیه کنند. البته خوشبختانه منابعی در اینترنت وجود دارد که در آن‌ها فهرستی از بازی‌های متناسب با معلولیت‌های مختلف عنوان شده است. چنین اقداماتی هرچند کافی نیستند، اما در سال‌های اخیر شاهد رشد و افزایش آن‌ها هستیم.

اقدامات صورت گرفته

بسیاری از افراد گمان می‌کنند که توجه صنعت بازی‌سازی به معلولان صرفاً یک عمل خیر محسوب می‌شود و سودی در پی نخواهد داشت. اما به‌هیچ‌عنوان این‌گونه نیست. بسیاری از معلولان از طرفداران پروپاقرص بازی‌ها هستند و همانند گیمرهای معمولی، از انجام آن‌ها لذت فراوانی می‌برند. به همین خاطر چنین بازار بالقوه‌ای بدون شک برای شرکت‌های بازی‌ساز سود فراوانی خواهد داشت و این شرکت‌ها با معطوف کردن توجه خود به این افراد، می‌توانند سود دریافتی را افزایش دهند.

در این زمینه شرکت‌های زیادی وجود دارند که تمام‌ وقت در حال تلاش برای ساده‌تر کردن بازی‌ها برای افراد معلول هستند. به‌عنوان مثال می‌توانیم به یکی از شرکت‌های فعال در زمینه‌ی ارائه‌ی بازی‌ها برای معلولان اشاره کنیم که نام آن SUBPAC است و دفتر مرکزی آن در کالیفرنیا قرار دارد. این شرکت صندلی‌های مخصوصی را می‌سازد که صدای بازی موردنظر را از طریق ویبره به بدن گیمر منتقل می‌کند. به لطف این تکنولوژی، گیمرهای ناشنوا به جای شنیدن پیام‌های صوتی مهم بازی، آن‌ها را احساس می‌کنند.

تجربه مایکروسافت

شرکت‌های بزرگ در صنعت بازی‌سازی معمولا توجه چندانی را به معلولان نشان نمی‌دهند. اما مایکروسافت این قاعده را زیر پا گذاشته و چندی پیش از دسته بازی Xbox Adaptive Controller رونمایی کرد. این دسته بازی مشخصاً برای کمک به بازی کردن افراد معلول و ناتوان طراحی شده است. مایکروسافت برای طراحی و ساخت این دسته، فقط به نظر شرکت‌های فعال در این زمینه بسنده نکرد و از نظرات و پیشنهادات افراد معلول هم استفاده کرد. بخشی از مهم‌ترین ویژگی این دسته، به دلیل همین همکاری نزدیک محقق شده است. این ویژگی چیزی نیست جز انعطاف‌پذیری بسیار بالای این دسته بازی. افرادی که دچار معلولیت هستند، می‌توانند این دسته را با توجه به شرایط خود شخصی‌سازی کنند و با خیال راحت بتوانند بازی‌های موردنظر خود را انجام دهند.

مایکروسافت برای طراحی این دسته، توجه زیادی به ظاهر و زیبایی آن هم داشته است. بسیاری از طراحان گمان می‌کنند که چنین گجت‌هایی فقط کافی است عملی و کاربردی باشند و زیبایی آن‌ها اهمیت چندانی ندارد. اما در مورد این دسته، یکی از دکترهایی که برای طراحی این دسته با مایکروسافت همکاری کرده می‌گوید: «همین که این دسته تا حدی مشابه دسته ایکس‌باکس است، برای بیماران من اهمیت زیادی دارد؛ زیرا شکل و شمایل این دسته بازی تا حد مشابه دسته‌ای است که بسیاری از بیماران من قبل از معلولیت از آن استفاده می‌کردند.»

آینده‌ی این شکاف

علی‌رغم انجام این اقدامات پراکنده، همچنان شکاف عمیقی بین معلولان و صنعت بازی‌های رایانه‌ای وجود دارد. بسیاری از توسعه‌دهندگان در هنگام طراحی بازی اصلاً به افراد معلول توجهی ندارند و توسعه‌دهندگانی هم که به این موضوع توجه می‌کنند، از نحوه‌ی اجرایی کردن این مفاهیم آگاهی ندارند. در حال حاضر بازی‌های زیادی برای معلولان طراحی و عرضه می‌شود که عمدتا به دلیل اینکه از طرف شرکت‌های کوچک توسعه می‌یابند، گرافیک و کیفیت چندان مناسبی ندارند. درنهایت باید بگوییم زمانی می‌توانیم به کاهش معنی‌دار این شکاف امیدوار باشیم، که غول‌های تکنولوژی و بازی‌سازی جهان گام‌های مؤثری را در راستای این موضوع و هدف بردارند. متاسفانه در کشور ما هم این موضوع مورد توجه قرار نگرفته است و بازی‌های مناسبی با در نظر گرفتن تعداد معلولین کشور ساخته نشده است.