فناوری‌های روز دنیا بستر مناسبی برای کارآفرینی در حوزه‌های نوین و رشد استعدادها فراهم کرده است. طراحی و ساخت بازی‌های رایانه‌ای، نمونه‌ای از کارآفرینی به سبک جدید است که امروزه به صنعتی نوین تبدیل شده است. طبیعی است هر کسب و کار و فرآیند جدیدی در آغاز راه با چالش‌های جدید روبه‌رو شود و نیاز به وضع قوانین جدید در این زمینه باشد.
در بحث بازی‌های رایانه‌ای و به‌طور کلی فضای مجازی نیز نحوه مدیریت و وضع قوانین قابل اجرا برای جلوگیری از بهره‌بری ناعادلانه از امکانات ضروری است. قوانین کپی رایت، هک آسان بازی‌ها و رقابت بین بازیسازان داخلی و خارجی از جمله این چالش‌هاست که اکنون بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای را بر آن داشته تا قوانین جدیدی برای این موضوعات وضع کند. اما این قانون‌ها چقدر در عمل میتواند بستر حمایتی لازم برای رشد و بلوغ بازی‌سازی رایانه‌ای را در کشور ایجاد کند؟
وضع عوارض برای ورود به بازار مجازی ایران
در حال حاضر، بازیسازان خارجی که بازار تبلیغات وسیعی در اختیار دارند به آسانی بازی‌های خود را در بازار کشور عرضه می‌کنند؛ در حالی که اکنون بازیسازان داخلی به علت تحریم‌ها و نبود چتر حمایتی قانون کپی‌رایت، امکان عرضه بازی‌های خود را در بازار جهانی اگر نگوییم ازدست می‌دهند، دست‌کم براحتی هم به دست نمی‌آورند.
در همین خصوص از دو سال پیش، موضوعی مطرح شده است که شرکت‌های خارجی که قصد دارند بازی در بازار داخل ایران عرضه کنند و امکان پرداخت ریالی دارند، دو پیش شرط را لازم است رعایت کنند. حسن کریمی قدوسی، مدیر عامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، درباره این پیش شرط‌ها که با الهام از قوانین کشورهای مختلف در این زمینه در نظر گرفته شده است، به جام‌جم می‌گوید: پیش شرط اول که برای مثال کشور چین هم این کار را انجام می‌دهد این است که یک ناشر داخلی، واسط عرضه بازی خارجی در کشور باشد. پیش شرط دوم مثل هر کسب و کار دیگر، عوارضی است که برای فروش بازی‌های خارجی داخل کشور در نظر گرفته می‌شود.
از علل مهم وضع این عوارض این است که به علت شرایط اقتصادی و سیاسی کشور ما، بازی‌های ایرانی امکان ورود به بازارهای بین‌المللی را ندارند و از طرف دیگر سرمایه‌گذاران خارجی نیز براحتی در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. در این شرایط با بازگذاشتن درهای ورود بازی‌های خارجی به کشور بدون گرفتن عوارض، عملا فرصت رقابت را از سرمایه‌گذاران داخلی می‌گیریم و سرمایه‌گذاران نیز رغبت به سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت روی بازی‌های داخلی را از دست می‌دهند.
بازی‌های رایانه‌ای، مخصوص حرفه‌ای‌ها
عمر بازی‌سازی رایانه‌ای در کشور ما تقریبا ده سال است. در حالی که قدمت این صنعت در جهان به 50 تا 60 سال می‌رسد. معمولا بازیسازان ایرانی، بازی‌ها را مناسب استفاده روی گوشی تلفن همراه توسعه می‌دهند و به اصطلاح توسعه بازی‌های تلفن همراه بیشتر از بازی‌های رایانه‌ای رواج دارد.
بازی‌های رایانه‌ای به دو علت به اندازه بازی‌های تلفن همراه توسعه پیدا نکرده است: رعایت نکردن قوانین کپی رایت در کشور باعث می‌شود بازیسازان ایرانی از لحاظ قیمت، امکان رقابت با بازی‌سازهای خارجی را پیدا نکنند. علت دوم، اقبال افراد علاقه‌مند به بازی‌های تلفن همراه است، به‌گونه‌ای که سال 1394 فقط 11 درصد علاقه‌مندان با رایانه بازی می‌کردند.
عماد رحمانی، مدیر یکی از شرکت‌های بازی‌سازی رایانه‌ای که در زمینه بازی‌های رایانه‌ای فعال است، درباره روند فعالیت‌های این شرکت و دغدغه‌های بازیسازان ایرانی به جام‌جم می‌گوید: راهبرد ما ساخت بازی‌های ایرانی‌تر مثل بازی‌هایی مرتبط با ادبیات فولکلور ایرانی و بازی‌هایی با ریشه‌های سیاسی و تاریخی برای رایانه‌های خانگی (PC) بوده است. بازار بازی‌های رایانه‌ای بیشتر علاقه‌مندان حرفه‌ای بازی‌ها را جذب می‌کند و اگر زیرساخت‌های مناسب برای آن ایجاد شود، قطعا بازار وسیعی پیدا خواهد کرد. ایجاد چنین زیرساخت‌هایی از اتفاقات مثبتی است که شاید دریافت عوارض بازی‌های خارجی بتواند به تحقق آن کمک کند. اگر حمایت‌ها و تبلیغات لازم انجام شود، بازار بازی‌های رایانه‌ای هنوز بازاری جذاب با مخاطب‌های خاص خودش است. بازی‌های رایانه‌ای همچنان بین 500 هزار تا یک میلیون نفر مخاطب پیگیر دارد که اگر صد هزار نفر نیز به یک بازی تمایل نشان دهند، آن پروژه توجیه اقتصادی دارد.
به گفته حسن کریمی‌قدوسی، مدیر عامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، تا امروز این بنیاد به‌عنوان نهاد متولی صنعت بازی ایران، چند وظیفه را پیگیری کرده است. اولی، بحث ارائه مجوزها و نظارت بر این صنعت و بحث دیگر، حمایت‌هایی مثل ارائه وام و قانون حمایت ناشران از بازی‌های رایانه‌ای است. از ابتدای امسال، تعدادی از این قانون‌ها برداشته شد و اکنون در انتظار طرح هرم حمایتی هستیم که بازیسازان براساس توانمندی‌ها و وسعت شرکت‌ها به نوعی حمایت می‌شوند. با وجود این، اگر قرار است صنعت بازی‌سازی که تاکنون چند هزار شغل در کشور ایجاد کرده است، رشد بیشتری داشته باشد به نگاه جدی‌تر دولت به این حوزه نیاز دارد.
همچنین عرضه بازی‌های ایرانی در بازار خارجی به‌دلیل تفاوت نرخ ارز، بازار جذابی است و تسهیل امکاناتی مثل ارتباط با ناشران خارجی، به حرکت بازیسازان ایرانی در این مسیر کمک می‌کند. مخاطبان خارج از کشور نیز استقبال خوبی از بازی‌ها دارند و بسیاری از این بازی‌ها در رده بازی‌های توصیه شده (Recommended) قرار می‌گیرند.
تسهیل رقابت در بستر تولید و نشر بازی‌های رایانه‌ای
رحمانی، پرداخت عوارض را اتفاقی مثبت و رایج در دنیا عنوان می‌کند که در صورت اجرای درست، این روند میتواند به شکل مستقیم و غیرمستقیم اثر مثبت در بازار بازی‌های داخلی بگذارد. به گفته این بازی‌ساز، پرداخت عوارض و مالیات برای معرفی یک بازی در بازار کشورهای مختلف امری رایج است؛ برای مثال کشور هند، به‌عنوان یک غول نرم‌افزاری در جهان نیز چنین عوارضی دریافت می‌کند. این اتفاق برای تسهیل رقابت در بازار داخلی، اتفاق مثبتی است. انتقادی که در مورد عوارض مطرح می‌شود، این است که باعث می‌شود مثل صنعت خودروسازی، تولیدکننده داخلی بی‌انگیزه شود و کیفیت محصول پایین بیاید. رحمانی معتقد است: این دغدغه درستی است و نیاز به نظارت صحیح روی این بازار دارد که اگر درست مدیریت شود، میتواند اتفاق مثبتی باشد. اگر این عوارض به‌درستی در بسترهای تولید و نشر استفاده شود، میتواند جهش بزرگی در این صنعت ایجاد کند.
این بازی‌ساز در مورد دیگر چالش‌ها مثل هَک و کرَک بازی‌های رایانه‌ای ادامه می‌دهد: در بازی‌های رایانه‌ای کرک بیشتر رایج است که معمولا بازی کرک شده بدون هزینه دانلود می‌شود یا بعضی پرداخت‌های درون برنامه‌ای (بیشتر در بازی‌های تلفن همراه) کرک می‌شود. این بحث بیشتر ساختاری است که با تقویت ساختارها و گروه‌های حرفه‌ای ناظر بر پروژه به افزایش امنیت وبگاه کمک می‌کنند. پیوستن ایران به قانون کپی رایت که از تفاوت‌های اصلی بازار داخلی و خارجی است در این زمینه میتواند کمک زیادی به این موضوع باشد.
بازی‌های تلفن همراه، مخاطب‌پسندتر هستند
میان بازی‌های رایانه‌ای، امروزه بازی‌های تلفن همراه که پرداخت درون برنامه‌ای دارند، با اختلاف زیاد از دیگر بازی‌های رایانه‌ای موفق‌تر هستند. چرا که مردم نه‌تنها در ایران، بلکه در همه جای دنیا ترجیح می‌دهند بازی‌ها را رایگان نصب کنند و هنگام بازی هزینه‌هایی برای مواردی مثل افزایش امکانات بازی بپردازند. در مجموع نیز از بازی‌های استراتژیک و بازی‌های مرتبط با مسابقات خودرو استقبال بیشتری می‌شود. محمدحسن حسنی، سازنده بازی‌های رایانه‌ای موبایلی، درباره روال کار بازیسازان در این زمینه و چالش‌های این حوزه به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر مخاطبان ایرانی از بازی‌های سبک تلفن همراه و بازی‌های اکشن بیشتر استقبال می‌کنند. بازی‌های استراتژیک ایرانی هنوز در مقایسه با بازی‌های خارجی برای مخاطب چندان جذاب نیست. با این حال، در صورت توجه بیشتر به گرافیک بازی‌ها، می‌توان شاهد استقبال بیشتر مخاطبان بود.
یکی از چالش‌های بازی‌های رایانه‌ای نوع سرمایه‌گذاری‌هاست که تنوع بازی‌ها را کمتر می‌کند. سرمایه‌گذارها معمولا ارگان‌های نظامی و سازمان‌های وابسته هستند که بودجه‌ای برای انجام فعالیت‌های فرهنگی در نظر گرفته‌اند و سرمایه‌گذار خصوصی در این حوزه انگشت‌شمار است.
بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای نیز در حال حاضر بیشتر نهادی نظارتی برای بازی‌های ایرانی محسوب می‌شود که در بحث فرآیند تولید، ساخت بازی‌ها، واردات و نحوه توزیع یک بازی در کشور نظارت دارد. با این حال طرح عوارض برای بازی‌های خارجی به نوعی حمایت مالی از بازیسازان داخلی خواهد بود که میتواند به شکل غیرمستقیم بازار داخلی را تقویت کند.
2 سر طیف عوارض تعیین شده برای بازی‌های رایانه‌ای
گفته می‌شود با اجرای طرح درنظرگرفتن عوارض برای بازی‌های خارجی، روند کنونی عرضه بازی‌های رایانه‌ای به نفع تولیدکننده داخلی تغییر و سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در بازار داخلی ترغیب خواهد کرد. منابع مالی حاصل از عوارض بازی‌های خارجی نیز قرار است صرف فعالیت‌های زیرساختی در جهت ارتقای صنعت بازی‌سازی داخلی شود. مدیرعامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای درباره لزوم اجرای طرح عوارض بازی‌های خارجی و اهمیت توجه بیشتر به محتوای بومی تولید شده می‌افزاید: وقتی ما به‌دنبال محتوای داخلی و بومی هستیم باید برای اصلاح مسیر کسب و کار و زیست‌بومی که پیش روی ما وجود دارد، تفاوتی میان عرضه بازی‌های داخلی و خارجی قائل شویم.
از جمله انتقاداتی که به این طرح وارد می‌شود، خرید بازی‌های قاچاق به جای خرید از بازار رسمی است. مدیرعامل بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در این مورد می‌گوید: حتی با اضافه شدن عوارض، باز هم قیمت عرضه بازی با دلار دولتی، کمتر از خرید با دلار آزاد است. بحث دیگر مقایسه صنعت بازی‌سازی با صنایعی است که عوارض واردات آنها ناموفق بوده است. اما ما می‌توانیم عوارض بازی‌ها را با واردات صنایعی مثل مواد غذایی یا صنعت چوب مقایسه کنیم که موفق بوده و به تقویت تولیدات داخلی کمک کرده است. این در حالی است که این عوارض در حال حاضر 10 درصد مشخص شده است.
کریمی‌قدوسی می‌افزاید: در بحث پژوهشی و تحقیقاتی آمارهای صنعت به‌صورت سالانه بررسی می‌شود تا وضعیت کسب و کار در داخل و خارج از کشور مشخص شود. به این ترتیب می‌توان روی ساخت بازی‌هایی که نیاز مردم است برنامه‌ریزی کنند. همچنین آموزش‌های بین‌المللی برای بازیسازان برگزار می‌شود و سطح دانش بازی‌سازی در حال رشد است. در مرکز رشد بنیاد بازی‌های رایانه‌ای افراد دائم در حال فعالیت هستند و برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها و انستیتو ملی بازی‌سازی از دیگر فعالیت‌های بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای است.
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: هزینه عوارض با در نظر گرفتن اولویت رتبه شرکت‌های بازی‌سازی برای حمایت از آنها استفاده می‌شود. جذب کاربران در خارج از کشور و صادرات بازی‌های رایانه‌ای هم نیاز به حمایت دارد که از محل این عوارض هزینه می‌شود.
